Fazla Mesai Yaptırmanın Yasal Sınırları ve İşverenin Yükümlülükleri

Fazla mesai uygulaması, çalışma hayatında sıkça karşılaşılan ve işçi-işveren ilişkilerinde önemli bir yere sahip olan hukuki bir konudur. İşverenlerin, işçilere fazla çalışma yaptırabilmesi belirli yasal sınırlar ve yükümlülüklerle sınırlanmıştır. İş Kanunu, fazla mesainin uygulanmasında işçilerin haklarını koruyarak, işverenlere çeşitli sorumluluklar yükler.

İşverenlerin bu sorumluluklarını doğru şekilde yerine getirmemesi, çalışanlar için hukuki hak doğurur ve işveren açısından ciddi mali ve hukuki yaptırımlara neden olabilir.

Fazla Mesai Nedir ve Yasal Sınırları Nelerdir?

4857 sayılı İş Kanunu’na göre, işçilerin haftalık çalışma süresi normal şartlarda 45 saat olarak belirlenmiştir. Haftalık 45 saatin üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar, “fazla çalışma” veya “fazla mesai” olarak kabul edilir.

İş Kanunu, fazla mesainin uygulanabilmesi için aşağıdaki sınırlamaları getirmiştir:

• Yıllık fazla çalışma süresi toplamda 270 saati aşamaz.
• Günlük çalışma süresi, fazla mesai ile birlikte 11 saati geçemez.
• İşçi, fazla mesai yapmayı kabul ettiğine dair yazılı onay vermelidir.

Bu sınırların aşılması durumunda işveren hem idari cezalarla karşılaşabilir hem de işçi tarafından açılabilecek dava süreçleriyle yüz yüze kalabilir.

Fazla Mesai Yaptırabilmek İçin İşçinin Rızası Şart mıdır?

Evet, işverenin fazla çalışma yaptırabilmesi için işçinin yazılı rızasını alması zorunludur. İşçinin yazılı rızası alınmadan yapılan fazla mesailer kanuna aykırıdır ve işçi bu durumda fazla mesai ücretlerini dava yoluyla talep edebilir.

İşçinin yazılı onayı her yıl yenilenmelidir. Bir kez alınan yazılı onay, sürekli geçerli olmaz ve her yıl tekrarlanması gerekir.

Fazla Mesai Ücretinin Hesaplanması Nasıl Yapılır?

Fazla çalışma ücreti, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 zamlı hali olarak hesaplanır. Örneğin, normal saatlik ücreti 100 TL olan işçi için fazla çalışma saatlik ücreti 150 TL olacaktır.

Fazla çalışma ücretleri, işçinin maaşının ödenmesi gereken tarihte, normal maaşla birlikte işçiye ödenmelidir. Geç veya eksik ödeme durumunda işçi alacaklarını yasal yollarla talep edebilir.

Fazla Mesainin Belgelenmesi ve İspatı

İşveren, çalışanların fazla mesailerini düzenli olarak kayıt altına almak zorundadır. İş Kanunu’na göre, işçi bordrolarında fazla çalışma süreleri açıkça belirtilmeli ve bu kayıtlar 5 yıl süreyle saklanmalıdır.

Herhangi bir uyuşmazlık durumunda, işverenin fazla çalışma yaptırmadığını kanıtlama yükümlülüğü vardır. Bu nedenle işverenin fazla çalışma kayıtlarını doğru ve eksiksiz tutması hukuki anlamda büyük önem taşır.

İşverenin Fazla Mesai Konusunda Yükümlülükleri Nelerdir?

İşverenlerin fazla çalışma konusunda yerine getirmesi gereken yükümlülükleri şunlardır:

• İşçinin yazılı rızasını almak ve bu onayı her yıl yenilemek,
• Fazla mesai sürelerini ve ücretlerini düzenli olarak bordrolara yansıtmak,
• Fazla çalışma ücretlerini eksiksiz ve zamanında ödemek,
• Fazla çalışma süresini haftalık ve yıllık yasal sınırlar içinde tutmak,
• İş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun olarak fazla çalışma yaptırmak,
• Fazla mesai yerine “serbest zaman” kullandırılacaksa bunu yazılı olarak düzenlemek.

Bu yükümlülükleri yerine getirmeyen işverenler, hukuki sorumluluk altına girer ve ciddi yaptırımlarla karşılaşabilir.

Fazla Mesainin Serbest Zaman Olarak Kullandırılması

İşveren ile işçinin anlaşması durumunda, fazla çalışma saatleri izin olarak kullandırılabilir. Bu durumda fazla çalışmanın her bir saati için işçiye, 1,5 saatlik serbest zaman verilmelidir. Serbest zaman uygulaması işçinin yazılı talebi üzerine gerçekleştirilir ve belge altına alınmalıdır.

Örneğin; 4 saat fazla mesai yapan işçiye, 6 saat izin verilmesi gerekmektedir.

Fazla Mesai Ücretinde Zamanaşımı Süresi

Fazla mesai ücretleri alacakları için dava açma süresi 5 yıldır. İşçi, işten ayrıldığı tarihten itibaren 5 yıl içinde fazla çalışma ücretleri için dava açabilir. Bu süre geçirilirse fazla mesai alacakları zamanaşımına uğrar ve dava açılamaz.

Fazla Mesai Yaptırmanın İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Değerlendirilmesi

İş sağlığı ve güvenliği açısından, işverenin fazla çalışma uygulamalarını sınırlaması gerekir. Özellikle fiziksel veya zihinsel yorgunluğa sebep olan fazla mesailer, iş kazası riskini artırabilir. İşverenler, bu tür riskleri önlemek için işçilere yeterli dinlenme süreleri tanımalı ve çalışma saatlerini dikkatli düzenlemelidir.

---

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Fazla mesai nedir?
   Haftalık 45 saatlik normal çalışma süresini aşan çalışmalardır.
2. Yıllık fazla çalışma süresi sınırı nedir?
   Yıllık en fazla 270 saattir.
3. Fazla mesai için işçinin onayı şart mı?
   Evet, işçinin yazılı onayı olmadan fazla çalışma yaptırılamaz.
4. Fazla mesai ücretleri nasıl hesaplanır?
   Normal ücretin saat başı ücretinin %50 artırılmış hali olarak hesaplanır.
5. Fazla mesai kayıtlarının saklanma süresi ne kadardır?
   Bu kayıtlar 5 yıl boyunca saklanmalıdır.
6. Fazla mesai ücreti yerine izin verilebilir mi?
   Evet, işçinin talebi üzerine serbest zaman uygulaması yapılabilir.
7. İşçi fazla mesai ücretlerini almazsa ne yapabilir?
   İşçi dava açabilir ve alacaklarını yasal faiziyle birlikte talep edebilir.
8. Günde kaç saatten fazla çalıştırma yapılamaz?
   Günlük çalışma süresi fazla mesai dâhil 11 saati geçemez.
9. Fazla mesai ücretinde zamanaşımı süresi kaç yıldır?
   Fazla çalışma ücretlerinde zamanaşımı süresi 5 yıldır.
10. İşveren fazla mesaiyi belgelemek zorunda mı?
    Evet, işveren fazla çalışma saatlerini belgelerle düzenli olarak kayıt altına almalıdır.