İş sağlığı ve güvenliği (İSG), hem çalışanların fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü koruma hem de işverenlerin hukuki ve cezai sorumluluktan kaçınmaları açısından hayati öneme sahiptir. Türkiye’de bu alan, özellikle son yıllarda meydana gelen iş kazalarının artmasıyla birlikte ciddi düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu makalede, “Şirketlerde iş sağlığı ve güvenliği hukuku” konusunu; işveren yükümlülüklerinden idari yaptırımlara, risk değerlendirmesinden iş kazası bildirimine kadar tüm yönleriyle detaylı şekilde ele alıyoruz.
İş Sağlığı ve Güvenliği Hukukunun Temel Dayanağı
Türkiye’de iş sağlığı ve güvenliği alanındaki temel yasal düzenleme:
- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
- Bu kanun, kamu ve özel sektör ayrımı yapmaksızın tüm çalışanları kapsar.
Ayrıca:
- Türk Ceza Kanunu (TCK),
- İş Kanunu,
- Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (5510)
da İSG ile ilgili hükümler içerir.
İşverenin İSG Kapsamındaki Yasal Yükümlülükleri
1. Risk Değerlendirmesi Yapmak
İşveren, işyerinde var olan tehlikeleri tespit edip gerekli önlemleri almak zorundadır. Bu değerlendirme yazılı ve belgeli olmalı, periyodik olarak güncellenmelidir.
2. İSG Profesyonelleri ile Çalışmak
Belirli çalışan sayılarına göre:
| Çalışan Sayısı | Zorunlu Hizmet |
|---|---|
| 1 – 49 arası (az tehlikeli iş) | 01.07.2024 itibarıyla zorunlu |
| 50+ çalışan | İSG uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli zorunlu |
3. Eğitim ve Bilgilendirme
İşveren, her çalışana işe girişte ve belirli aralıklarla İSG eğitimi vermelidir.
4. Acil Durum Planları ve Tatbikatlar
Yangın, deprem, gaz sızıntısı gibi durumlar için acil eylem planı hazırlanmalı ve yılda en az bir kez tatbikat yapılmalıdır.
5. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirimi
İş kazası 3 iş günü içinde, meslek hastalığı ise öğrenildiği andan itibaren Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmeli.
İşyerinin Tehlike Sınıfına Göre Sınıflandırma
| Tehlike Sınıfı | Örnek İş Kolları | İSG Hizmeti Zorunluluğu |
|---|---|---|
| Az tehlikeli | Ofis, market | Aylık 10 dakika/çalışan |
| Tehlikeli | İnşaat malzemesi üretimi | Aylık 20 dakika/çalışan |
| Çok tehlikeli | İnşaat, maden | Aylık 40 dakika/çalışan |
Çalışanın Hakları ve Yükümlülükleri
Hakları:
- Güvenli çalışma ortamı talep etme
- İSG eğitimi alma
- Tehlike varsa çalışmaktan kaçınma
- İş kazasında tazminat ve destek talebi
Yükümlülükleri:
- Kurallara uyma
- Kendi ve iş arkadaşlarının güvenliğini tehlikeye atmama
- Koruyucu ekipmanları kullanma
İSG Alanında Uygulanabilecek Cezai ve İdari Yaptırımlar
| İhlal Türü | Ceza Miktarı (2025) |
|---|---|
| Risk değerlendirmesi yapılmaması | 22.000 – 44.000 TL |
| İSG uzmanı çalıştırmamak | 28.000 – 56.000 TL |
| Eğitim vermemek | 6.500 TL/çalışan başı |
| İş kazası bildirmemek | 17.000 – 34.000 TL |
| Acil durum planı olmaması | 14.000 TL |
Bu cezalar iş müfettişi raporu doğrultusunda uygulanır. Ayrıca ağır ihlallerde savcılık soruşturması başlatılabilir.
İş Kazası Durumunda Hukuki Süreçler
- SGK tarafından olay tespiti yapılır
- İşveren hakkında tazminat davası açılabilir
- Ağır ihmal varsa ceza davası gündeme gelir
- Çalışan vefat ederse ailesi destekten yoksun kalma tazminatı talep edebilir
Yargıtay kararları, özellikle ölümlü kazalarda, işverenin her türlü önlemi aldığını ispatlamasını şart koşar.
İSG Kurulu Zorunluluğu
50 ve üzeri çalışanı bulunan ve 6 aydan fazla süren işyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu oluşturulması zorunludur. Bu kurulda:
- İşveren veya temsilcisi
- İSG uzmanı
- İşyeri hekimi
- Çalışan temsilcisi
- İnsan kaynakları sorumlusu
yer alır ve her ay toplantı yapılır.
Dış Hizmet Kullanımı (Ortak Sağlık Güvenlik Birimi – OSGB)
İşveren, işyeri hekimi ve İSG uzmanı istihdam edemiyorsa OSGB’lerden hizmet alabilir. OSGB ile yapılan sözleşmeler noter onaylı ve Bakanlık onaylı olmalıdır.
İSG Kapsamında Yargıtay Kararları
Yargıtay 21. HD, 2023/2218 E., 2023/3624 K. sayılı kararında:
“İşverenin gerekli İSG önlemlerini almaması, sadece tazminatla değil, ceza sorumluluğu ile de sonuçlanabilir.”
Bu nedenle sadece evrak değil, fiilen uygulanmış güvenlik tedbirleri şarttır.
İSG Alanında Devlet Teşvikleri ve Destekler
- Mikro işletmelere İSG hizmeti desteği (mali katkı)
- SGK tarafından prim indirimi
- KOSGEB’in bazı destek programlarında İSG danışmanlığı teşviki
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (ISO 45001)
Uluslararası alanda güvenilirlik sağlamak isteyen şirketler için ISO 45001 sertifikası önemlidir. Bu belge:
- İşverenin İSG alanındaki sistematik yaklaşımını gösterir
- İhalelerde avantaj sağlar
- İSG denetimlerini kolaylaştırır
Sonuç: İSG Hukuku Yalnızca Zorunluluk Değil, Yatırımdır
İş sağlığı ve güvenliği önlemleri, yalnızca yasal bir yükümlülük değil; aynı zamanda işyerinde verimliliği artıran, iş kazalarını ve cezaları önleyen stratejik bir yatırımdır. Şirketler, profesyonel danışmanlık alarak İSG sistemlerini kurmalı ve düzenli olarak güncellemelidir. Aksi halde hem hukuki hem de maddi anlamda büyük kayıplarla karşılaşmaları kaçınılmazdır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
No responses yet