İş yaşamının temelini oluşturan en önemli hukuki belgelerden biri iş sözleşmesidir. İşçi ile işveren arasındaki hak ve yükümlülükleri belirleyen bu sözleşmeler, hem tarafların ilişkisini şekillendirir hem de iş hukukunun uygulama alanına girer. Bu yazıda, iş sözleşmesinin tanımı, geçerlilik şartları, türleri ve uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlar detaylı olarak incelenecektir.
İş Sözleşmesi Nedir?
İş sözleşmesi, bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da bunun karşılığında ücret ödemeyi üstlendiği iki taraflı bir sözleşmedir. İş sözleşmesinin kurulmasıyla birlikte işçi ile işveren arasında yasal bir iş ilişkisi başlar ve taraflar birbirlerine karşı sorumlu hale gelir.
İş Sözleşmesinin Geçerlilik Şartları
Bir iş sözleşmesinin geçerli sayılabilmesi için şu şartlar gereklidir:
| Şart | Açıklama |
|---|---|
| Tarafların irade beyanı | İrade sakatlığı olmadan kurulmalıdır |
| İşin ve ücretin belirli olması | Hangi işin yapılacağı ve ücretin ne olacağı net olmalıdır |
| Yasal şekle uygunluk | 1 yıl ve üzeri süreli sözleşmelerin yazılı yapılması zorunludur |
Not: Sözlü iş sözleşmesi de geçerlidir. Ancak yazılı sözleşme yapılması, ispat açısından önemlidir.
İş Sözleşmesi Türleri
1. Süreli (Belirli) İş Sözleşmesi
Belirli bir süre için yapılır ve sürenin dolmasıyla sona erer. Ardışık şekilde yapılması ancak objektif nedenlerle mümkündür (örneğin proje bazlı işler).
2. Süresiz (Belirsiz) İş Sözleşmesi
Herhangi bir süre belirtilmeksizin yapılır. Fesih bildirimine bağlı olarak sona erdirilebilir. En yaygın iş sözleşmesi türüdür.
3. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi
Haftalık normal çalışma süresinin altında çalışılmasını öngören sözleşmelerdir. Part-time çalışma bu kapsamda değerlendirilir.
4. Çağrı Üzerine Çalışma
İşçinin, ihtiyaç duyulduğunda çağrılarak çalıştırıldığı esnek sözleşme türüdür. Haftalık en az 20 saatlik çalışmanın esas alınması gerekir.
5. Deneme Süreli İş Sözleşmesi
Taraflara deneme süresi içinde sözleşmeyi bildirim süresine gerek olmadan feshetme hakkı tanır. En fazla 2 ay olabilir (toplu iş sözleşmesiyle 4 aya çıkarılabilir).
6. Uzaktan Çalışma Sözleşmesi
İşçinin evde ya da işyeri dışında çalışmasını esas alır. Özellikle dijital ortamda çalışanlar için kullanılır. KVKK kapsamında veri güvenliği hükümleri içermelidir.
İş Sözleşmelerinde Bulunması Gereken Temel Unsurlar
- Tarafların kimlik ve iletişim bilgileri
- İşin tanımı ve çalışma yeri
- Ücret ve ödeme zamanı
- Haftalık çalışma süresi
- Fazla mesaiye ilişkin hükümler
- İzin hakları (yıllık izin, mazeret izni)
- Sosyal güvenlik yükümlülükleri
- Fesih şartları ve bildirim süreleri
- Uyuşmazlık durumunda yetkili mahkeme
İş Sözleşmesinin Feshi
Fesih, belirli nedenlere dayalı olarak yapılmalıdır. İş Kanunu’na göre geçerli fesih sebepleri şunlardır:
- İşçinin performans düşüklüğü
- İşyerinin kapanması veya küçülmesi
- İşçinin devamsızlığı
- İşçinin güveni kötüye kullanması
- Sağlık sebepleri
Fesih bildirim süresi, 6 aydan az kıdem için 2 hafta, 6 ay – 1.5 yıl arası 4 hafta, 1.5 yıl – 3 yıl arası 6 hafta, 3 yıl üzeri için 8 haftadır.
İş Sözleşmesi Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
| Dikkat Noktası | Açıklama |
|---|---|
| Yazılı sözleşme yapılmalı | Sözlü anlaşmalar ispatta zorluk yaratabilir |
| Deneme süresi belirlenmeli | Aksi halde belirsiz süreli kabul edilir |
| Ücret net olarak yazılmalı | Yanlış ya da eksik ücret beyanı uyuşmazlığa neden olabilir |
| KVKK uyumu sağlanmalı | Çalışan verileri güvence altına alınmalıdır |
| Fazla mesai kuralları net olmalı | Onay alınmadıysa fazla mesai ücreti ödenmeyebilir |
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- İş sözleşmesi yazılı olmak zorunda mı?
Süresi bir yılı aşan iş sözleşmeleri yazılı olmalıdır. - Sözlü yapılan iş sözleşmesi geçerli midir?
Evet, ancak ispat açısından zayıftır. - Deneme süresi ne kadar olabilir?
En fazla 2 ay, toplu iş sözleşmesi ile 4 aya çıkarılabilir. - İşveren sözleşmeyi tek taraflı değiştirebilir mi?
Hayır, değişiklik işçinin yazılı onayını gerektirir. - Belirli süreli sözleşme kaç kez yapılabilir?
Objektif neden yoksa birden fazla yapılması belirsiz süreli sayılır. - Kısmi süreli çalışan fazla mesai yapabilir mi?
Evet, ancak sözleşmede belirtilmişse ve rızası varsa. - Uzaktan çalışan işçi yıllık izinden faydalanabilir mi?
Evet, tüm işçi haklarından aynen yararlanır. - Fazla mesai ücreti nasıl ödenir?
Normal ücretin %50 fazlası olarak ödenir. - Sözleşmede yazmayan haklar geçersiz mi sayılır?
Hayır, yasa ile verilen haklardan feragat edilemez. - İş sözleşmesi olmadan çalışmak yasal mıdır?
İşverenin işçiyi SGK’ya bildirmesi şarttır, aksi durumda idari ceza uygulanır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
No responses yet