Toplumsal yaşamın her alanında, insanlar arasında karşılıklı hak ve borç ilişkileri doğar. Bu ilişkilerin çoğu, tarafların iradelerini beyan ettikleri sözleşmeler aracılığıyla kurulur. Ancak her sözleşme geçerli sayılmaz; geçerli olanların da ihlal edilmesi hâlinde doğacak sonuçlar hukuki düzenlemeye tabiidir. İşte bu düzenlemeleri içeren hukuk dalı sözleşmeler hukuku olarak adlandırılır.
Bu yazıda “sözleşmeler hukuku nedir?” sorusuna kapsamlı bir yanıt verecek; sözleşme türlerinden geçerlilik şartlarına, ifa, fesih ve ihlal durumlarına kadar tüm yönleriyle konuyu ele alacağız.
Sözleşmeler Hukukunun Tanımı
Sözleşmeler hukuku, taraflar arasında kurulan sözleşmelerin geçerliliğini, hükümlerini, sona erme şekillerini ve ihlali hâlinde uygulanacak yaptırımları düzenleyen özel hukuk dalıdır. Türkiye’de sözleşmeler hukuku, esasen Türk Borçlar Kanunu (TBK) içinde yer alır.
Sözleşme, iki veya daha fazla kişinin karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanıyla kurulan, hukuki sonuç doğuran bir anlaşmadır.
Sözleşmenin Kurucu Unsurları
Bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için aşağıdaki dört temel unsurun bulunması gerekir:
- Tarafların irade beyanı: Özgür ve açık şekilde yapılmalıdır.
- Karşılıklı rıza (mutabakat): Tarafların iradeleri uyuşmalıdır.
- Konunun mümkün ve hukuka uygun olması: Ahlaka, kamu düzenine ve emredici kurallara aykırı olamaz.
- Sözleşme yapma ehliyeti: Taraflar fiil ehliyetine sahip olmalıdır.
Bu unsurlar sağlanmadan yapılan sözleşmeler hukuken geçersiz olur.
Sözleşme Türleri
Sözleşmeler hukuku kapsamında çok çeşitli sözleşme türleri yer alır. En yaygın olanlar şunlardır:
1. Satım Sözleşmesi
Bir malın mülkiyetinin devri karşılığında bedel ödenmesi esasına dayanır.
2. Kira Sözleşmesi
Bir taşınır ya da taşınmazın, belirli bir bedelle kullanım hakkının devredilmesidir.
3. Hizmet Sözleşmesi
Bir kişinin başkasına bağımlı olarak iş görmeyi üstlendiği sözleşme türüdür. İşçi-işveren ilişkilerini kapsar.
4. Eser Sözleşmesi
Bir işin yapılması ve ortaya bir ürün çıkarılması amaçlanır. (Örn. bina yapımı, yazılım geliştirme.)
5. Kefalet Sözleşmesi
Bir borçlunun borcunu yerine getirmemesi hâlinde, alacaklıya karşı üçüncü kişinin sorumlu olmasını içerir.
6. Bağışlama Sözleşmesi
Taraflardan birinin karşılıksız olarak mal varlığını devretmeyi taahhüt ettiği sözleşmelerdir.
Sözleşmelerde Şekil Şartı
Genel kural, sözleşmelerin şekle tabi olmaksızın kurulabileceğidir (sözlü ya da yazılı olabilir). Ancak bazı sözleşmeler için özel şekil şartı vardır:
- Taşınmaz satışı: Noter huzurunda ve tapuda yapılmalıdır.
- Kefalet sözleşmesi: Yazılı olmalı ve kefilin el yazısıyla borcun kapsamı belirtilmelidir.
- Evlilik sözleşmesi (mal rejimi): Noter tasdikli yapılmalıdır.
Bu şekil şartlarına uyulmadığında sözleşme yok hükmünde olur.
Sözleşmenin İfası ve Sona Ermesi
İfa (yerine getirme)
Tarafların sözleşmede üstlendikleri edimleri karşılıklı olarak ifa etmesiyle sözleşme sona erer. Örneğin, mal teslimi ve bedel ödemesi yapılmışsa satım sözleşmesi tamamlanmış olur.
Sona Erme Nedenleri
- Edimlerin yerine getirilmesi,
- Sürenin dolması,
- Tarafların anlaşması (ikale),
- Sözleşmenin feshi,
- Aşırı ifa güçlüğü.
Sözleşmenin İhlali ve Hukuki Sonuçları
Sözleşmeye aykırı davranışlar sözleşme ihlali sayılır. Bu durumda zarar gören taraf, şu haklara sahiptir:
- Sözleşmeden dönme,
- İfa talebi (edimin yerine getirilmesini isteme),
- Tazminat davası açma,
- Faiz ve gecikme zararı talebi.
Sözleşme ihlaline bağlı davalar asliye hukuk mahkemelerinde görülür.
Geçersizlik ve Butlan Halleri
Aşağıdaki durumlarda sözleşme geçersiz kabul edilir:
- Taraflardan biri fiil ehliyetine sahip değilse,
- Konu hukuka, ahlaka, kamu düzenine aykırıysa,
- Hile, ikrah (zor) ya da hata varsa,
- Şekil şartına uyulmamışsa (örneğin noter onayı gerekiyorsa ama yapılmamışsa).
Geçersiz sözleşme ile taraflar hak ve borç yüklenemez; durum eski hâline döner.
Sözleşmeler Hukukunun Günlük Hayattaki Yeri
Sözleşmeler hukuku, neredeyse her bireyin hayatının içinde aktif rol oynar. Örneğin:
- Bir ev kiralamak,
- Online alışveriş yapmak,
- Banka kredisi kullanmak,
- Cep telefonu hattı açmak,
- Hizmet satın almak…
Tüm bu işlemler birer sözleşme ilişkisine dayanır. Bu nedenle sözleşmeler hukukunu bilmek, hak kayıplarının önüne geçmek için oldukça önemlidir.
Sonuç: Sözleşmeler Hukuku Özgürlük ve Güvencenin Dengesi
“Sözleşmeler hukuku nedir?” sorusu, bireylerin kendi iradeleriyle oluşturdukları ilişkilerin hukuk tarafından nasıl düzenlendiğini anlatır. Sözleşmeler hem taraflara özgürlük tanır hem de bu özgürlüğün kötüye kullanılmasını engeller. Güvenli, öngörülebilir ve adil bir sosyal düzenin en temel yapı taşlarından biri, sağlam bir sözleşme düzenidir.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
No responses yet